Sääʹmǩiõl
Sääʹmǩiõl kollai jeeʹres sääʹmǩiõlinalla Lääʹdd-Ugrlaid ǩiõlid da jieʹnnǩiõllân sääʹmǩiõl mainsteei liâ teänab nuʹtt 300 oummu da sääʹmǩiõl lij tuõđeʹld vaarvuâlaž. Ruõššâst sääʹmǩiõl mainsteei liâ ânnʼjõž aʹrvvõõzzi mieʹldd 20–30 oummu.
Taar alggveärla säʹmmla liâ õhttõõvvâm väʹldd narooʹde, leša Taarrâst jälste måtam Lääʹddest mottam sääʹmǩiõllsa mainsteei. Lääʹddest sääʹmǩiõl lij õhtt Aanarkååʹdd neelljast veerǥlai ǩiõlâst. Sääʹmǩiõl lij leämmaš kuuʹǩǩ pâi mainstum ǩiõll. Ǩeʹrjjǩiõl aʹlǧǧe viikkâd õõudâs jieʹrǧǧinalla emansa 1970 looǥǥast.
Sääʹmǩiõlâst liâ mäŋgg mõrddaž da ǩeʹrjjǩiõl vuâđđan vaʹljstõõvi Suõʹnnjelsiid mõrddaž ǥu tõn mainsteei liâ Lääʹddjânnma aazztum kõskkõõzzâst jäänmõssân.
Sääʹmǩiõl mättʼtõs aaʹlji Čeʹvetjääuʹr škooulâst eeʹǩǩen 1972. Seämma eeʹjj õʹlmstõʹtte vuõssmõs sääʹmǩiõllsa aabbâs da eeʹǩǩen 1973 nuõrttsääʹm vuäppsest eʹtǩǩee ǩiõl ǩeeʹrjtemvueʹǩǩ. Ortodokslaž ceerkav lij leämmaš vääžnjõmmâs sââʹjest sääʹmmǩiõl ooudâs viikkjen da lij tueʹjjääm lååjai eeʹjji tuâjj ceerkvallšai teeʹksti jåårǥlâttmõõžžâst sääʹmmǩiõʹlle.
Lääʹddjânnam vuâđđlääʹǩǩ täʹǩǩad ânnʼjõžääiʹj säʹmmlaid vuõiggâdvuõđ juäʹtǩǩed da ooudâs viikkâd jiiʹjjes ǩiõl da kulttuur. Kuuitâǥ säʹmmlai Lääʹddjânnma aazztem poodd vaikkti assimilaatio politikk. Tâʹl säʹmmlaid koittu õhtttâʹtted nuʹtt ǩiõl- ǥu kulttuur määinast väʹldd narooʹde. Tät määŋgai jeeʹres rajjõõzzivuiʹm jååʹđti tõõzz, štõ mäŋgg säʹmmla mõõnte jiiʹjjes jieʹnnǩiõl. Ǩiõll lij õhtt vääžnjõmmâs kulttuurpreddan pieʹǩǩin, ǩiõl õõlmtââtt identiteeʹtt da čõõn mainsteeʹjid õhttõʹsse da sij mõõnnâm-, ânnʼjõž-, da puõʹttiäigga.
Kulttuur kollai ǩiõlin da tõõzz lij vuäjtum jiânnai teâtt maaiʹlmest da ooumažkååʹdd-i ǩiõččlâsttmõõžžâst. Sääʹmǩiõl čõõnõsvuõtt kulttuuʹre õʹlmstââʹtt ouddmiârkkan ǩiõtt-tuâjjsannõõzzâst, jeeʹresnallšem fiʹttõõzzin, luâđ eettmõõžžin da puõccuin. Puõccui nõõmtõs vaajtââll tõi eeuʹni, eeʹjj, sooǥǥbeäʹl da määŋgai jeeʹres tuõttaaʹšši mieʹldd.
Håʹt sääʹmǩiõl jeälltummša lij rajjum da räjja jiânnai, tõt lij ooudâs tuõđeʹld vaarvuâlaž. Sääʹmǩiõl da kulttuur ooudâsjuäʹtǩǩummša âlgg raajjâd veâl jiânnai tuâjj da tõt âlgg šõddâd jåʹttlõs äiʹǧǧtaaulin. Ǩiõl jeälltummša taarbaš staanid da resuursid še õhttõõzz oolǥbeäʹlnn.